Omgaan met Schuldgevoelens

Mensen onderscheiden zich op heel veel fronten van dieren. Één aspect waarin mensen zich onderscheiden, is dat zij bijvoorbeeld schuldgevoelens kunnen ervaren. Dieren kunnen dat niet. Daar wil ik het echter niet over hebben in dit artikel. Stuur me dus geen betoog over hoe stout Fikkie zich voelde gisteren. Nee, ik wil het gaan hebben over de complexiteit die deze schuldgevoelens met zich meebrengt. We hebben als mens allerlei mechanismen ontwikkeld om daarmee om te leren gaan. Laten we eens kijken naar de zin en onzin van enkele van die mechanismen. Zijn er überhaupt wel goede? En wat zegt de Bijbel hier eigenlijk over?

" 8. En zij hoorden de stem van de HEERE God, Die in de hof wandelde, bij de wind in de namiddag. Toen verborgen Adam en zijn vrouw zich voor het aangezicht van de HEERE God te midden van de bomen in de hof. 9. En de HEERE God riep Adam en zei tegen hem: Waar bent u? 10. En hij zei: Ik hoorde Uw stem in de hof en ik werd bevreesd, want ik ben naakt; daarom verborg ik mij. 11. En Hij zei: Wie heeft u verteld dat u naakt bent? Hebt u van die boom gegeten waarvan Ik u geboden had daar niet van te eten? 12. Toen zei Adam: De vrouw die U gaf om bij mij te zijn, die heeft mij van die boom gegeven en ik heb ervan gegeten. 13. En de HEERE God zei tegen de vrouw: Wat hebt u daar gedaan! En de vrouw zei: De slang heeft mij bedrogen en ik heb ervan gegeten." (​Genesis 3:8-13, HSV)

Zondeval
Al meteen in de Bijbel zien we de onhandigheid van mensen als het gaat om de schuldvraag. Allereerst hebben we de neiging om ons te verstoppen, net als Adam en Eva. Er is dus ergens wel het besef dat we iets niet goed hebben gedaan. Wat er vervolgens gebeurt, is opmerkelijk. Ondanks dat zij dit beseften, schieten ze in de ontkenningsfase. Ze wilden geen volledige verantwoordelijkheid nemen, en schuiven die schuld daarom dan maar voor een groot deel af op de ander. Adam schuift de schuld af op God Zélf en zijn vrouw, die de slang overigens weer de schuld geeft van alles. Ze hadden echter alle drie een gedeelde verantwoordelijkheid voor deze daad: Adam, Eva en de slang. En geef toe: is het vandaag anders?

Psychologie
Een relatief moderne vinding is de psychologie, die voor het eerst als discipline in de 19e eeuw verkend begon te worden. Grote namen als Sigmund Freud bogen zich over de schuldvraag, en hebben allerlei manieren gevonden om met deze zeer intense emotie te moeten omgaan. Er is in de laatste decennia dan ook een trend ontstaan om deze schuld dan maar te "parkeren", omdat het in de weg zit naar herstel. Dit kan bijvoorbeeld door "jezelf te vergeven", of het te gooien op "onbewuste schuld" (men kon er eigenlijk niks aan doen). Er zijn allerlei geraffineerde maniertjes gevonden om het voor onszelf "goed te praten". Eigenlijk net zoals Adam en Eva in het voorbeeld hierboven deden. Er zijn dan ook zeker christelijke bezwaren op te werpen voor bepaalde aspecten van het territorium van de psychologie. Ik bedoel hier niet mee dat álles binnen de psychologie "slecht" is, maar vooral dat zij incompleet is. We moeten die schuldvraag immers niet op die manier parkeren, denk ik. We moeten ermee naar Jezus.

"Als wij onze zonden belijden: Hij is getrouw en rechtvaardig om ons de zonden te vergeven en ons te reinigen van alle ongerechtigheid." (1 Johannes 1:9, HSV)

Verzoening
We kunnen pas écht herstellen, als we weten dat onze zonde compleet verzoend is. Voor wie in Jezus gelooft, is dit gelukkig een realiteit, doordat we weten Hij voor de zonden van iedereen is gestorven én opgestaan tot eeuwig leven. Dit betekent niet dat we nooit hebben gezondigd of nooit meer zúllen zondigen. Nee, we maken nog steeds elke dag fouten en zullen die dan ook moeten belijden. Dát is hoe een gezonde relatie met onze Heer en Heiland werkt. Ook is het goed om die zonden aan elkáár te belijden, indien er anderen betrokken zijn bij deze zonden. Jakobus schrijft daar bijvoorbeeld over: 

"Belijd elkaar de overtredingen en bid voor elkaar, opdat u gezond wordt. Een krachtig gebed van een rechtvaardige brengt veel tot stand." (Jakobus 5:16, HSV)

Hypocrisie
Helaas is er ook binnen het kerkelijk wezen het idee ontstaan dat wij christenen, omdat wij heilig dienen te leven (wat natuurlijk helemaal waar is overigens!), een soort ivoren toren van heiligheid om ons heen moeten hebben. We stellen hoge eisen aan onszelf (wat nog steeds terecht is), en daarom ook aan anderen. Het neveneffect hiervan is dat we, ook al weten we ons "gered", vaak nog steeds het idee hebben dat we een soort mantel van geveinsde heiligheid aantrekken, zodat het voor de buitenwereld lijkt alsof wij écht veranderd zijn. Natuurlijk zijn wij veranderd, want we hebben hoop dankzij Jezus! Maar als we de zonden in ons leven niet actief te lijf gaan en belijden, is onze buitenkant niet in overeenstemming met de binnenkant. Dan verdringen of verzwijgen we onze schuldgevoelens, of praten deze goed. Ook veel christenen leven in die zin nog steeds nog net als Adam en Eva. Voor alle duidelijkheid; natuurlijk moeten we niet door blijven gaan met zondigen, maar laten we er in elk geval eerlijk over áls we falen zijn en niet hypocriet worden.

— Scriptura Vera (@ScripturaVera) September 27, 2024

De calvinistische voorganger Steve Lawson gaf nog niet eens zo lang geleden juist déze overdenking.

Verborgen zonde
De reden dat veel mensen de "kerk" verlaten, is vanwege dit soort hypocrisie. Afgelopen week nog stond de gereformeerde wereld in de Verenigde Staten op zijn kop, omdat nota bene Steve Lawson, één van de meest extreme calvinisten ter wereld, al 5 jaar lang een geheime relatie bleek te hebben met een twintiger. Inmiddels is hij uit zijn ambt gezet. Er zijn nog geen formele excuses naar buiten gebracht. Hoe heeft dit in vredesnaam kunnen gebeuren?

Zekerheid
Steve was meestal glashard in zijn preken, en er bestond bij hem geen middenweg. Ergens is dat begrijpelijk, want ook Jezus en de apostelen waren heel serieus en grondig als het over zonde ging. Steve bracht falen van christenen echter vaak in verband met onze redding, wat natuurlijk lang niet altijd het geval is. Indien wij oprecht in Jezus' offer van verzoening voor onze zonden geloven, zijn en blijven wij gered. Dit is de geloofszekerheid die we mogen hebben, dankzij verzen als Johannes 10:28-29, Romeinen 8:38-39. Efeze 4:30 en 1 Johannes 5:12-13. Falen wij toch, dan lopen we het risico loon te verliezen, maar nooit onze redding (1 Korinthe 3:10-15). In deze serie heb ik daar meer over geschreven. Lawson was echter een vijfpuntscalvinist, en geloofde dat wanneer iemand faalde, dit blijk gaf van het "feit" dat hij of zij eigenlijk nooit uitverkoren en dus gered was. Ik ben erg benieuwd hoe hij nu zélf tegen dit uitgangspunt aankijkt, nu hij zelf in het beklaagdenbankje staat. 

"Als wij zeggen dat wij geen zonde hebben, misleiden wij onszelf en is de waarheid niet in ons." (1 Johannes 1:8, HSV)

Genade
Maar deze vraag is niet alleen voor Steve. Het is een vraag aan ons allemaal: Wat doen we als wij zondigen? Bagatelliseren we de zonde? Blokkeren we de gedachten eraan? Praten we de zonde goed of schuiven we de schuld naar anderen af? Ook wij christenen doen nog steeds elke dag zonden. Ik ben daar geen uitzondering op. Ik kan bijvoorbeeld erg rancuneus zijn. Daar moet ik elke dag weer aan werken. Trekken we een fineerlaagje van heiligheid over onszelf heen, terwijl we anderen vanuit de hoogte blijven veroordelen? Of spelen we open kaart en laten we genade aan hen zien als zij falen? Dát helpt anderen namelijk. We worstelen allemaal wel met iets waarin we zwak zijn, en het nodigt nu niet bepaald uit als anderen daar nooit eerlijk over durven zijn. Het is daarom ook goed om daar open over te zijn, en ons niet te beperken tot algemeenheden. Wees specifiek en vertel christenen om u heen, waarvan u weet dat zij u met liefde zullen benaderen, van deze zonden. Andersom weten anderen met dezelfde problemen nu ook waar ze terecht kunnen.

Lichaam
Leiders staan echter vaak op "grote hoogte", en hebben soms niemand om mee te praten. Immers, een leider die zondigt wordt nu niet bepaald gezien als een lichtend voorbeeld voor de rest. Dit zorgt voor een zeer zware verantwoordelijkheid die op leiders kan drukken. Ze hebben het idee dat ze eigenlijk een complete zero-tolerancebediening moeten runnen. Begrijp me goed, ik wil hiermee niet zeggen dat ernstige zonden zoals overspel als bijzaken afgeserveerd kunnen worden. Nee, ik bedoel dat wanneer geestelijke leiders bijvoorbeeld worstelen met seksuele zonden in hun gedachten, ze eerder aan de bel moeten kunnen trekken, om te voorkomen dat dingen zoals hierboven gebeuren. Ze kunnen dit vaak ook niet met hun vrouw delen, dus wie is er dan om hen een luisterend oor te bieden? We hebben elkaar als het Lichaam van Christus allemaal nodig, en leiders zijn daar zeker niet van uitgezonderd.

Conclusie
Ik geloof dat dit artikel broodnodig is in een tijd waarin half christelijk Nederland in de geestelijke kramp zit om de schijn op te houden. Nee, ik bedoel niet dat we zonder schuldgevoelens door moeten blijven gaan met die zonden, maar wél dat we áls we zonden doen, die in het licht brengen en elkaar liefdevol genade betonen. Door dit te doen, kan de ander ook af en toe eens vragen hoe het nu gaat met die specifieke zonde. Als de zonde niet meer in het geheim is, is de spanning er misschien ook een beetje af en wordt er een groter appèl gedaan om die dan ook maar niet meer te doen. Het werkt vaak heel goed om op die manier met elkaar bezig te zijn, maar dat vraagt wel wederzijds vertrouwen, wat soms moet groeien. Zoek die mensen om u heen. En bid voor elkaar. Betoon elkaar genade en wees niet meteen veroordelend. Bid ook voor Lawson en niet in de laatste plaats voor de mensen die hier tegen wil en dank ook bij betrokken werden. Zelfs voor calvinisten is er hoop (: Blessings!

"Want wij breken valse redeneringen af en elke hoogte die zich verheft tegen de kennis van God, en wij nemen elke gedachte gevangen om die te brengen tot de gehoorzaamheid aan Christus," (2 Korinthe 10:5, HSV)