Verbondsleer versus Dispensatieleer (Deel I)

Voor sommige lezers klinken deze twee termen misschien net alsof ik Hebreeuws praat, maar toch zijn ze heel belangrijk voor onze visie op de Bijbel en dus Gods plan met de mens en vooral: Israël. De verbondsleer staat centraal in de meeste gereformeerde kringen, terwijl de dispensatieleer juist veel dominanter is in de meeste evangelische gemeenten. Laten we eens kijken naar het belangrijkste verschil.

"En Ik, zie, Ik maak Mijn verbond met u, met uw nageslacht na u." (Genesis 9:9, HSV)

Verbonden
​Het woord "verbond" zal de meeste christenen wel bekend voorkomen, en dat is logisch. De Bijbel staat er vol mee. Al in Genesis 6 zien we dit woord voor het eerst gebruikt worden, en wordt in totaal dan ook bijna 300 keer gebruikt. God sloot in de Bijbel diverse verbonden met mensen en in het bijzonder natuurlijk Israël. Om geen ellenlange verhandeling te schrijven, wil ik me beperken tot het belangrijkste verschil: De verbondsleer ziet in Jezus de ultieme vervulling van de verbonden die met Israël waren gesloten, en daarmee iedereen die in Christus is. Daar is natuurlijk zeker iets voor te zeggen, als we bepaalde Bijbelgedeeltes lezen. Toch is deze visie niet compleet, zoals we zo dadelijk zullen zien. De dispensatieleer erkent die vervulling tot op zekere hoogte ook, maar laat ruimte voor Gods plan met het fysieke volk Israël. In deze video vertelt spreker Eric de basis van de verbondsleer, en in deel twee gaat hij dieper in op de verschillen tussen de verbondsleer en de dispensatieleer.

"Indien gij maar gehoord hebt van de bedeling der genade Gods, die mij gegeven is aan u." (Efeze 3:2, SV)

Dispensaties
Eric erkent drie belangrijke verbonden, maar er worden in de Bijbel veel meer verbonden gesloten. Hij geeft toe dat er variaties zijn binnenin gereformeerde kringen, maar dat er over het algemeen overeenstemming is over deze drie. Op Wikipedia worden er 8 genoemd. De dispensatieleer benadert de Bijbel ietwat anders, en kijkt vooral naar de periodes (dispensaties, ook wel bedelingen genoemd) waarin deze verbonden functioneel zijn. Over het algemeen zijn dat er 7, hoewel er soms meer erkend worden. Het woord bedeling (in het Engels dispensation) komt eveneens uit de Bijbel, maar wordt veel schaarser gebruikt. Slechts acht keer wordt het Griekse oikonomia (wat vertaald is als bedeling, en waar wij ons woord "economie" vandaan hebben) gebruikt. We vinden het onder andere in de tekst hierboven, maar bijvoorbeeld ook in Efeze 1:10 of Kolosse 1:25, in met name de Statenvertaling. Hoewel het schaarse gebruik van het woord "bedeling" tegenover het veelgebruikte "verbond" niet echt een sterk startpunt lijkt, is deze manier van indelen veel completer dan de verbondsleer placht te doen.

" 17. Als nu enige van die takken afgerukt zijn, en u, die een wilde olijfboom bent, in hun plaats [oorspronkelijk niet in de tekst] bent geënt en mede deel hebt gekregen aan de wortel en de vettigheid van de olijfboom, 18. beroem u dan niet tegenover de takken. En als u zich beroemt: U draagt de wortel niet, maar de wortel u." (​Romeinen 11:17-18, HSV)

Oppervlakkig
De lastigheid zit niet alleen in de naam of het getal van de verbonden of dispensaties. Daar zouden we wel uit kunnen komen samen. Het echte probleem zit hem vooral in wat we bij de verbondsleer moeten doen met het fysieke volk Israël. Eric gaat daar in zijn twee preken dan ook amper op in. Ze moeten zich volgens hem bekeren om ook weer teruggeplaatst te worden in die spreekwoordelijke Edele Olijfboom, waar Paulus hierboven over spreekt. De oorspronkelijke takken hier zijn de Israëlieten die niet wilden geloven in de Messias, Jezus Christus, en de takken uit de wilde olijfboom zijn wij heidenen, die wél wilden geloven in Jezus. De takken uit de Edele Olijfboom die wél bleven zitten, zijn de Israëlieten die de Messias verwachtten en Jezus ook als zodanig hebben aangenomen. Hoewel dit allemaal klopt, is zijn visie veel te oppervlakkig en verre van compleet. Ik wil daarom een aantal belangrijke observaties maken.

Vervangingsleer
Allereerst staat het woord "plaats" niet in de oorspronkelijke tekst van Romeinen 11:17-18. De vertalers van de Herziene Statenvertaling hebben dit woord hier echter bewust neergezet. Dat is erg kwalijk, want het lijkt nu alsof wij heidenen de plaats ingenomen hebben van de Israëlieten. Dit is een grove misvatting die in veel kerken helaas heeft geleid tot vervangingstheologie. Mogelijk speelde dit ook een rol bij het vertalen van dit vers, hoewel ik natuurlijk niet in hun hart kan kijken. Wanneer we dit woord weglaten, kan het vers gewoon prima vertaald worden als "u die een wilde olijfboom bent, in hen bent geënt en mede deel hebt gekregen aan de wortel en de vettigheid van de olijfboom." Bovendien staat dit vers in een veel ruimere context, die al begint in Romeinen 9. Paulus neemt vanaf dat punt drie hoofdstukken de tijd om een heel belangrijke vraag te beantwoorden, die overbleef nadat hij juist acht hoofdstukken lang had uitgelegd hoe wij gelovige heidenen ook kinderen van Abraham genoemd konden worden, dankzij het geloof (zie o.a. hoofdstuk 4).

" 3. Want ik zou zelf wel wensen vervloekt te zijn, weg van Christus, ten gunste van mijn broeders, mijn verwanten wat het vlees betreft. 4. Zij zijn immers Israëlieten; voor hen geldt de aanneming tot kinderen en de heerlijkheid en de verbonden en de wetgeving en de eredienst en de beloften. 5. Tot hen behoren de vaderen, en uit hen is, wat het vlees betreft, de Christus voortgekomen, Die God is, boven alles, te prijzen tot in eeuwigheid. Amen!" (Romeinen 9:3-5, HSV)

Israël
Eric, en velen binnen de gereformeerde cirkels met hem, lijken deze eerste paar belangrijke verzen compleet te negeren. Hierin staat toch heel duidelijk dat a. Paulus naast een meer "geestelijk Israël" toch ook heel duidelijk een fysiek, etnisch Israël (verwanten wat het vlees betreft - hoe duidelijk wilt u het hebben?) erkent, voor wie b. nota bene nog steeds verbonden en beloften gelden. Ook negeert Eric het einde van Romeinen 11, waarin duidelijk staat dat héél Israël gered zal worden. Het hele punt van deze drie hoofdstukken is dat dit fysieke Israël uiteindelijk ook gered zál gaan worden. Dát maakt het juist zo'n krachtige boodschap, omdat God hen niet zal redden dankzij hun geloof en/of goede werken, maar juist ondanks hun aanvankelijke ongeloof en slechte werken. Het laat Zijn soevereiniteit, trouw en onwrikbaarheid zien, zoals dat ook alreeds in het Oude Testament zichtbaar was. Eric noemt  voorts Jeremia 31 in relatie tot Mattheüs 26 als het ultieme bewijs dat Jezus het nieuwe verbond sloot met ons als de kerk, maar ook hierin negeert hij enkele belangrijke aspecten uit de tekst. Laten we beide teksten eens goed bekijken.

" 31. Zie, er komen dagen, spreekt de HEERE, dat Ik met het huis van Israël en met het huis van Juda een nieuw verbond zal sluiten, 32. niet zoals het verbond dat Ik met hun vaderen gesloten heb op de dag dat Ik hun hand vastgreep om hen uit het land Egypte te leiden – Mijn verbond, dat zij verbroken hebben, hoewel Ík hen getrouwd had, spreekt de HEERE. 33. Voorzeker, dit is het verbond dat Ik na die dagen met het huis van Israël sluiten zal, spreekt de HEERE: Ik zal Mijn wet in hun binnenste geven en zal die in hun hart schrijven. Ik zal hun tot een God zijn en zíj zullen Mij tot een volk zijn." (​Jeremia 31:31-33, HSV)

" 28. want dit is Mijn bloed, het bloed van het nieuwe verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden. 29. Ik zeg u dat Ik van nu aan van de vrucht van de wijnstok niet zal drinken tot op de dag wanneer Ik die met u nieuw zal drinken in het Koninkrijk van Mijn Vader." (Mattheüs 26:28, HSV)

Juda
Allereerst valt op dat het verbond dat beloofd wordt in Jeremia 31, niet alleen gericht is aan Israël, maar ook aan Juda. Als wij "geestelijk Israël" zijn, wie is dan geestelijk Juda? Dit verbond heeft overduidelijk niet alleen betrekking op een meer "geestelijk" Israël, maar sowieso in de eerste plaats ook op een etnisch, fysiek Israël. Wanneer we bovendien Mattheüs 26 bestuderen, zien we dat het uitgieten van dit bloed niet de volledige realisatie is van dit verbond, maar een volgende stap in de progressie van de uiteindelijke realisatie ervan. In Jeremia 31 zien we de aankondiging, en in Mattheüs 26 en 27 worden de voorwaarden gerealiseerd, doordat Jezus zal sterven en weer op zal staan. Op basis daarvan kunnen wij nú al gered worden, en zal etnisch Israël uiteindelijk ook worden gered. Tegelijk verwijst Jezus in Mattheüs 26 naar het moment van de volledige realisatie, iets waarover Jeremia overigens ook al schreef: Hij vertelt hier dat Hij niet meer van de vrucht van de wijnstok zal drinken tot op de dag dat Hij die met hen zal drinken in het koninkrijk van Zijn Vader. Jeremia noemt dit moment ook: de wetten zullen dan in Israëls binnenste geschreven zijn en iedereen zal de Heer kennen. Erics vizier is te beperkt, en gaat maar tot de eerste eeuw na Christus. Het vizier van dispensationalisten gaat sowieso bijna 2000 jaar verder: Gods plan met het etnische volk van Israël is niet opgehouden te bestaan in de eerste eeuw. Waarom denkt u dat die grote verdrukking komt? Die is bedoeld om Israël op haar knieën te krijgen en te erkennen dat Jezus haar Messias is! Dan pas komt het 1000-jarige koninkrijk.

" 25. Want ik wil niet, broeders, dat u geen weet hebt van dit geheimenis (opdat u niet wijs zou zijn in eigen oog), dat er voor een deel verharding over Israël is gekomen, totdat de volheid van de heidenen is binnengegaan. 26. En zo zal heel Israël zalig worden, zoals geschreven staat: De Verlosser zal uit Sion komen en zal de goddeloosheden afwenden van Jakob. 27. En dit is het verbond van Mij met hen, wanneer Ik hun zonden zal wegnemen. 28. Zij zijn weliswaar wat het Evangelie betreft vijanden vanwege u, maar wat de verkiezing betreft geliefden vanwege de vaderen." (​Romeinen 11:25-28, HSV)

Slot
Ik zou nog veel langer door kunnen gaan over alle beloften uit het Oude Testament waarin duidelijk wordt dat God nog steeds een plan heeft met het fysieke, etnische volk Israël, maar ik wil dit artikel beknopt en krachtig houden. God heeft hen tot Zijn volk verkozen, en wanneer wij zouden zeggen dat wij als heidenen hun plek hebben ingenomen, maken we Hem tot een leugenaar. Hij zál Zijn belofte houden, ook al heeft een groot deel Israël dat niet gedaan. Er is altijd een overblijfsel (Rom. 9:27) en die zal geheel behouden worden (Rom. 11:25-26). Ja, de politieke en religieuze wind in Israël is misschien niet altijd om over naar huis te schrijven, maar besef dat zij de Heilige Geest nog niet hebben ontvangen (Ezechiël 37:8). Dat gebeurt later (vers 14), als zij eindelijk zullen erkennen dat zij Hem hebben doorstoken (Zacharia 12:9-14). Merk in deze tekst (zie hieronder) op dat ook aan deze groep weer heel duidelijk etnische en zelfs geografische kenmerken worden toegeschreven. Voor wie na het lezen van dit artikel nog steeds met vragen loopt, stel ze gerust! Wees niet aanvallend, maar heb een open mind. Wanneer we de Bijbel op die manier benaderen, zal de Geest ons in alle waarheid leiden, daar ben ik van overtuigd. Veel verzen zijn namelijk door gereformeerden uit hun oorspronkelijke context getrokken, en hun supersessionistische bril zit dan helaas vaak in de weg. Wellicht zal ik er dan later nog een ander artikel over schrijven, om alle onduidelijkheden hieromtrent op te helderen. Blessings!

" 9. Op die dag zal het gebeuren dat Ik alle heidenvolken die tegen Jeruzalem oprukken, zal willen wegvagen. 10. Maar over het huis van David en over de inwoners van Jeruzalem zal Ik de Geest van de genade en van de gebeden uitstorten. Zij zullen Mij aanschouwen, Die zij doorstoken hebben. Zij zullen over Hem rouw bedrijven, als met de rouwklacht over een enig kind; en zij zullen over Hem bitter klagen, zoals men bitter klaagt over een eerstgeborene. 11. Op die dag zal in Jeruzalem de rouwklacht groot zijn, zoals de rouwklacht van Hadad-Rimmon in het dal van Megiddo. 12. Het land zal rouw bedrijven, elk geslacht afzonderlijk: het geslacht van het huis van David afzonderlijk en hun vrouwen afzonderlijk, het geslacht van het huis van Nathan afzonderlijk en hun vrouwen afzonderlijk, 13. het geslacht van het huis van Levi afzonderlijk en hun vrouwen afzonderlijk, het geslacht van Simeï afzonderlijk en hun vrouwen afzonderlijk, 14. al de overige geslachten: elk geslacht afzonderlijk en hun vrouwen afzonderlijk." (​Zacharia 12:9-14, HSV)