Waarom Chris Verhagens Visie op Mattheüs 24 Onjuist Is

Veel lezers van dit blog zijn bekend geraakt met de apologetiek van Chris Verhagen, vanwege zijn conservatieve kijk op zaken die de gemeente van Christus aangaan. Op  YouTube is hij bekend als Christelijke Apologeet. Chris is een sympathieke man, die dingen helder uiteen kan zetten en mijns inziens daarom terecht respect verdient. Niemand is echter onfeilbaar, en ik ben al langer van mening dat Verhagen twee grote blinde vlekken heeft. We hebben het op dit blog al eens vaker gehad over zijn Calvinistische excessen (deel 1 en deel 2), maar ook over het feit dat hij lijkt te neigen naar een meer preteristische uitleg van de eindtijd. U kunt dat teruglezen in dit artikel. Nu is er echter een vervolg op die video, dus leek het me ook goed om in een nieuw artikel te bespreken waar Chris mank gaat.

Is Mattheüs 24 toekomstig, of al geweest?

"Jezus antwoordde en zei tegen hen: Ziet u dit alles? Voorwaar, Ik zeg u: hier zal niet één steen op de andere steen gelaten worden die niet afgebroken zal worden."
​(Mattheüs 24:2, HSV)

Eusebius
Voordat we de grote vraag over de tijd waarin Mattheüs 24 zich afspeelt beantwoorden, wil ik eerst eens goed naar de persoon Eusebius kijken waar Verhagen zo vol lof over is. Hij beschouwt de werken van laatstgenoemde als beste werken na de Bijbel, meldt hij. Dat is nogal een uitspraak. Hij nuanceert dit snel door te zeggen dat hij ze niet als gezaghebbend beschouwt, maar toch.. Hij gebruikt het eigenlijk als kapstok voor de rest van de video. Het is dus belangrijk dat we eerst een goede assessment krijgen van wie Eusebius is, hoe betrouwbaar zijn woorden zijn en of hij wellicht bepaalde belangen had om dingen op een zekere manier uit te leggen. Allereerst moet gezegd worden dat hij al deze dingen ruim 200 jaar na dato opschreef. Hij leefde in de 3e en 4e eeuw na Christus en was dus niet bepaald een ooggetuige. Dat is net zoiets als u of ik iets zinnigs probeer op te schrijven over de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden (1813) of de ondergang van Napoleon (1821). Eusebius gebruikt weliswaar primaire bronnen zoals Josephus, maar "lijmt" daarmee eigenlijk heel selectief gebeurtenissen aan elkaar. Verhagen stelt aan het einde van de video dat Eusebius' perspectief gangbaar geweest moet zijn in de eerste 300 jaar van het christendom. Dat is natuurlijk een zeer discutabele stellingname. Is Eusebius' mening écht representatief voor de eerste 300 jaar van het christendom? Het is juist interessant dat zijn werken verschijnen op een moment dat Rome het christendom tot officiële staatsgodsdienst uit zou roepen, waarmee politiek en religie zouden samensmelten en uitgroeien tot wat nu het Rooms-Katholicisme heet.

"En ik zag dat de vrouw dronken was van het bloed van de heiligen, en van het bloed van de getuigen van Jezus. En ik was bovenmate verwonderd toen ik haar zag." (Openbaring 17:6, HSV)

Chiliasme
Eusebius was fel gekant tegen de leer van het zogeheten chiliasme, wat zoveel betekent als het geloof in een 1000-jarig rijk na de wederkomst van Jezus. De chiliastische leer was juist in de eerste 300 jaar heel dominant, maar verloor langzaam maar zeker terrein aan de opkomende meer vergeestelijkte uitlegging van Openbaring 20. Ook is het in dit verband belangrijk om op te merken dat Eusebius Rome als de "pendant van God op aarde" (een afspiegeling) zag, aldus Wikipedia. Dat is natuurlijk wel heel relevante informatie, omdat Rome eerst juist als de vijand werd gezien door veel christenen. Doordat keizer Constantijn het de facto als officiële staatsgodsdienst uitriep, draaide de mening van veel christenen om. Bang voor vervolging, accepteerden de meeste christenen destijds de gekerstende heidense gebruiken, en meer onbijbelse leringen. Eusebius stond daarom eigenlijk aan de wieg van de donkere eeuwen die de katholieke kerk zou brengen. Ironisch genoeg zouden die 1000 jaren duren, tot de reformatie langzaam opkwam dankzij namen als Johannes Hus en later natuurlijk Maarten Luther en Johannes Calvijn. Helaas hebben veel Calvinisten nog steeds een blinde vlek voor de vele valse leringen die de "kerk" binnen zijn geslopen na de derde eeuw, en daarom een verwrongen eschatologisch beeld gekregen. De reformatie ging eigenlijk niet ver genoeg, stelt dr. Andy Woods in zijn boek Ever Reforming. Eusebius was in feite de hoftheoloog van Constantijn en had een grote invloed op verbanningen van andere bisschoppen die het met hem oneens waren (hoewel niet altijd onterecht). Eusebius had er dus wel degelijk een bepaald belang bij om zaken op een zekere manier te presenteren, omdat hij anders het risico liep de consequenties daarvan te ondervinden door de keizer. Een eschatologische uitleg die Rome als het beest van Openbaring 17 zou identificeren, zou daarvoor goed kunnen kwalificeren. Begrijpt u nu waarom ik geen waarde hecht aan de woorden van Eusebius op dit vlak? Laten we ons enkel focussen op wat het woord zélf zegt.

"Want dan zal er een grote verdrukking zijn, zoals er niet geweest is vanaf het begin van de wereld, tot nu toe, en zoals er ook nooit meer zijn zal."
​(Matth. 24:21, HSV)

Definitie
Verhagen begint zijn video al snel met de parameters van de zogeheten "grote verdrukking" vast te stellen, en meent dat het hier eigenlijk niet anders dan over de verdrukking in circa 70 na Christus kan gaan. Toch geeft Jezus Zélf een definitie van deze "grote verdrukking" in Mattheüs 24, en we doen er verstandig aan die eens goed te bestuderen. Allereerst moeten we vaststellen dat deze verdrukking zich overduidelijk onderscheidt van andere verdrukkingen waar elke christen in zijn leven mee te maken krijgt (Joh. 16:33). Er wordt immers gesteld dat deze specifieke periode erger is dan elke periode ooit tevoren en zelfs daarna nog zal komen. Was dit het geval in 70 na Christus? Ja, er stierven naar schatting tussen de 500.000 en 1 miljoen Joden en het was een vreselijke tijd voor zowel Joden als christenen, maar was het erger dan de Tweede Wereldoorlog, waar circa 6 miljoen Joden de dood vonden? Die niet alleen stierven, maar ook gemarteld werden en lange tijd moesten werken in strafkampen? Tijdens de gruwelijkheden in 70 AD stierf een vierde van de Joden. Tijdens de Holocaust stierf maar liefst één derde van de Joden wereldwijd. Zacharia 13:8-9 meldt echter dat er nog een periode komt waarin maar liefst twee derde van de Joden zal sterven. Op basis van de beschrijving zélf kwalificeert 70 AD dus al niet bepaald om deze "grote verdrukking" genoemd te worden. Maar we hebben meer aanwijzingen.

"En ik zei tegen hem: U weet het, mijn heer. En hij zei tegen mij: Dezen zijn het die uit de grote verdrukking komen; en zij hebben hun gewaden gewassen en ze hebben hun gewaden wit gemaakt in het bloed van het Lam." (Op. 7:14, HSV)

Verdrukking
Mattheüs 24 is namelijk niet de enige plek waar deze term "grote verdrukking" gebruikt wordt. Johannes linkt deze periode in bovenstaande tekst duidelijk aan het boek Openbaring, en gebruikt daarbij zelfs een bepaald lidwoord (tes in het Grieks). Hoewel Verhagen tot nu toe kundig om de voor preteristen (mensen die geloven dat het boek Openbaring grotendeels al in de eerste eeuw is vervuld) moeilijke kwestie van de datering van het boek Openbaring heen is gemanoeuvreerd, wordt het nu dus wel belangrijk om te bepalen wanneer dit boek dan precies geschreven is. De consensus is over het algemeen dat dit boek niet eerder dan 90 AD geschreven kan zijn. Omdat het bovendien een "openbaring" is, zou je verwachten dat er iets geopenbaard wordt dat eerder nog niet openbaar was, nietwaar? Als het verhaalt over de gebeurtenissen uit 70 AD, zou het boek beter "geschiedenis" genoemd kunnen worden. In een eerder artikel heb ik al eens laten zien dat een vroege datering van het boek Openbaring absoluut onhoudbaar is. Nota bene Eusebius zélf meldt dat Johannes schreef ten tijde van de laatste jaren van keizer Domitianus, wat overeenkomt met het over het algemeen geaccepteerde tijdsbestek van 90-95 AD. Maar hoe zit het dan precies? Jezus lijkt inderdaad duidelijk te refereren naar de stenen van de tempel die afgebroken zullen worden. Hiervoor zullen we echter twee schriftgedeelten moeten vergelijken, die vaak vereenzelvigd worden: Lukas 21 en Mattheüs 24. Toch zitten er ook verschillen in. Lees maar eens mee.

"En er zullen grote aardbevingen zijn in verschillende plaatsen, hongersnoden en besmettelijke ziekten. Er zullen ook verschrikkelijke dingen en grote tekenen vanuit de hemel plaatsvinden. Maar vóór dit alles zullen ze de handen aan u slaan en u vervolgen, door u over te leveren in de synagogen en gevangenissen, en u zult voor koningen en stadhouders geleid worden omwille van Mijn Naam."
​(​Lukas 21:11-12, HSV)

Olijfberg
Dr. Chuck Missler merkt op dat hoewel deze predikingen van Jezus op elkaar lijken, er ook een aantal belangrijke verschillen zijn. Zo is het publiek in beide instanties anders. In Lukas 21:37 vertelt de schrijver dat Jezus overdag het gewone volk onderwees, maar 's avonds de stad uitging en de Olijfberg opging. En dat is dan ook precies het punt waar Mattheüs het oppakt. Het betreft daar een meer intieme ontmoeting tussen Jezus en Zijn discipelen. In Mattheüs 24:3 lezen we dat Jezus op de Olijfberg zit, en Zijn discipelen meer inzicht geeft in wat Hij eerder op de dag al had uitgelegd aan het gewone volk. Dit is niet vreemd. Ook in Mattheüs 13 zien we Jezus hetzelfde doen. Hij geeft de discipelen daar later meer inzicht in de gelijkenissen die Hij eerder onderwees (vers 10). Verder is het ook opvallend dat de structuur van de prediking afwijkt, en er soms nieuwe elementen in zitten. Heeft Lukas het dan niet goed onthouden? Dat denk ik niet. Missler wijst op het feit dat er in Lukas 21 een aantal rampen genoemd worden die ook in Mattheüs 24 worden genoemd, maar dat vóór dat moment een vervolging van Zijn volgelingen geplaatst moet worden. In Mattheüs 24 is de volgorde echter precies andersom (vergelijk de tekst hierboven en hieronder maar eens). Daar wordt die vervolging juist ná die rampen geplaatst. Hoe kan dat? Zitten er fouten in de Bijbel? Natuurlijk niet. Het gaat hier om een gelaagde vertelling, zoals dat wel vaker gebeurt in de Bijbel.

"Want het ene volk zal tegen het andere volk opstaan, en het ene koninkrijk tegen het andere koninkrijk; en er zullen hongersnoden zijn en besmettelijke ziekten en aardbevingen in verscheidene plaatsen. Maar al die dingen zijn nog maar een begin van de weeën. Dan zullen zij u overleveren aan verdrukking en u doden, en u zult door alle volken gehaat worden omwille van Mijn Naam." (Mattheüs 24:7-9, HSV)

Gelaagdheid
​Jezus spreekt in beide gevallen over een oordeel, en hoewel de oordelen deels overlappen, zijn er ook belangrijke variaties op te merken. Laten we allereerst eens kijken naar andere plekken in de Bijbel waarin een bepaalde gelaagdheid zit. Een goed voorbeeld is Openbaring 16, waar we diverse plagen voorbij zien komen die we nog kennen uit Exodus 7-12. We lezen over zweren, water dat bloed wordt, over duisternis dat over het koninkrijk van de boze komt. Toch zien we duidelijk dat het vizier groter is. Waar de plagen in Exodus 7-12 lokaal waren, worden ze nu mondiaal. Maar ook in Openbaring 12 zien we elementen uit Genesis 37. Wij Westerlingen zijn gewend om heel chronologisch en rechtlijnig te denken, maar het Hebreeuwse denken werkt toch echt anders. Dat werkt veel gelaagder. Ideeën worden over elkaar heen gelegd. Als een soort template. Het ene idee bouwt voort op het andere. In Daniël 11 zien we ook zoiets. Theologen zijn het er grotendeels over eens dat in de eerste 34 verzen gesproken wordt over Griekenland, en in het bijzonder de Seleucidische vorst Antiochus IV Epiphanes. Vanaf vers 35 verandert de scope echter, want opeens gaat het vanaf dat moment over de tijd van het einde. De Koning van het Noorden wordt dan opeens een prototype voor de antichrist. Weer een ander voorbeeld vinden we in Jesaja 14, waar in eerste instantie gesproken wordt over de koning van Babel, maar al snel getransitioneerd wordt naar de macht áchter die koning; satan.

"Wanneer u dan de gruwel van de verwoesting, waarover gesproken is door de profeet Daniël, zult zien staan op de heilige plaats – laat hij die het leest, daarop letten! - laten dan zij die in Judea zijn, vluchten naar de bergen."
​(Matth.24:15-16, HSV)

Gruwel
Waar Lukas 21 inderdaad spreekt over de vernietiging van Jeruzalem (vers 20), heeft Mattheüs 4 het over de zogeheten "gruwel der verwoesting" (vers 15). Het is heel belangrijk om dat onderscheid te zien. Dit is immers niet hetzelfde, ondanks dat er hier ook het woord "verwoesting" wordt genoemd. Hoe kan een verwoesting immers op een bepaalde plek stáán? Je zou toch eerder zeggen dat alles overhoop ligt. Jezus verwijst in dit verband echter naar Daniël, en dat is enorm helpend. Daniël spreekt namelijk over deze "gruwel der verwoesting" in het eerder genoemde hoofdstuk 11, waar het verwijst naar het afgodsbeeld dat Antiochus IV Epiphanes liet opstellen in de tempel van God. Dat was natuurlijk een gruwel, en daarom is die woordkeuze zeker terecht. Verwoesting is echter een beroerde vertaling. Het Hebreeuwse shamem staat daar namelijk in de pol'el-stamformatie, waardoor het eigenlijk beter te vertalen is als iets dat afgrijzen veroorzaakt, geen verwoesting. Ook het woord shiqquts, dat hier vertaald is als gruwel, wordt in de Bijbel bijna altijd in verband gebracht met afgoden. Een gruwel die afgrijzen veroorzaakt, is wat er dus eigenlijk letterlijk staat, waarbij het in de geschiedenis duidelijk aanwijsbaar is als iets dat betrekking heeft op een afgod die in de tempel geplaatst wordt. Jezus vertelt in Mattheüs 24 dus eigenlijk dat dit nóg een keer zal gebeuren, in de toekomst. Maar.. hoe ver in de toekomst precies? Keizer Caligula probeerde korte tijd nadat de kerk ontstond immers ook een afgodsbeeld in de tempel te zetten. Gaat het daarover? Nee, zeker niet. Hoewel Caligula heel serieus was over deze plannen, zorgde zijn voortijdige dood ervoor dat dit plan niet doorging. Waar kan Jezus dan dus mogelijkerwijs naar verwijzen? Wel, dit kan enkel over een nog te bouwen tempel gaan.

"En mij werd een meetlat gegeven, die op een staf leek. En de engel was erbij komen staan en zei: Sta op en meet de tempel van God, het altaar en hen die daarin aanbidden. Maar laat de buitenste voorhof van de tempel erbuiten en meet die niet, want die is aan de heidenen gegeven. En zij zullen de heilige stad vertrappen, tweeënveertig maanden lang." (Openbaring 11:1-2, HSV)

Vlucht
"Ja, maar.. De eerste christenen vluchtten toch naar Pella, zoals Verhagen aangaf in zijn video?" vraagt u zich misschien af. Klopt. Dat is echter iets anders dan wat de Bijbel voorspelt in eschatologisch verband. De profeet Micha vertelt ons in hoofdstuk 2:12-13 dat het overblijfsel van Israël (waar Verhagen ook naar verwijst, en het in verband brengt met Romeinen 11:25-26) verzameld zal worden in Bozrah en beschermd zal worden door de Doorbreker (Jezus). Pella ligt echter in het noorden van het huidige Jordanië, terwijl Bozrah juist meer in het midden ligt. Andermaal zien we hier dus weer een gelaagdheid. De eerste (voornamelijk Joodse) christenen vluchtten naar Pella, de laatste christenen zullen 200km zuidelijker vluchten, naar Bozrah, dat tegenwoordig Busaira heet. Jezus zal daar afrekenen met Zijn vijanden, zo leren we in Jesaja 63. Hij zal daar de wijnpers van de wraak betreden, iets waarover we ook in Openbaring 14 en 19 weer lezen. Ziet u nu het probleem van Verhagens uitleg? Hij houdt geen rekening met de gelaagdheid van de Bijbel, en gooit alles op de grote hoop. Hierdoor wordt hij onnauwkeurig, en meent hij dat Pella datgene is dat bedoeld wordt in Mattheüs 24. Ja, dat is waar Jezus in Lukas 21 over spreekt, maar niet in Mattheüs 24. Hij geeft af op de bedelingenleer, maar het zou denk ik helpend zijn als hij zich daar echt eens meer in ging verdiepen. Hij berooft zichzelf, en daarmee ook anderen, zo van de prachtige hoop op de opname van de gemeente.

"Terwijl wij verwachten de zalige hoop en verschijning van de heerlijkheid van de grote God en onze Zaligmaker, Jezus Christus." (Titus 2:13, HSV)