De Christus Victor-dwaling

Dat klinkt gek. Wat kan er nu mis zijn met het portretteren van Christus als een Victor (overwinnaar)? Niets, eigenlijk. Toch is het wel de naam waarmee een aanzienlijk deel christenen hun soteriologie aanmerkt. En het gaat me met name om de uitleggingen die men hieraan geeft. Er zijn veel verschillende varianten, dus het is lastig om me op het hele spectrum of alle individuele variaties te richten. Dat zou dit artikel namelijk heel erg lang maken, en de leesbereidheid onder u flink laten afnemen. Laat me me daarom enkel richten op wat ik binnen deze context gehoord heb, en enkele dwalingen hierbinnen adresseren. Bekende aanhangers van de theorie zijn bijvoorbeeld Evert-Jan Ouweneel, Wilkin van de Kamp, Reinier Sonneveld, Henk Bakker, Rob Bell en N.T. Wright. Ook theoloog Mattias Rouw schreef een boek over dit dogma: zonde(r)schuld. Hij baseerde zijn zienswijze voor een groot deel op de visie van de woestijnvaders. Daar komen we aan het einde van het artikel op.

"Zoals ook de Zoon des mensen niet gekomen is om gediend te worden, maar om te dienen, en Zijn ziel te geven tot een losprijs voor velen." (Mattheüs 20:28, HSV)

Losprijs
Een centraal idee binnen deze verzoeningsleer is dat er een losprijs betaald moest worden door Jezus. Dat klopt inderdaad, maar de grote vraag is aan wie. Voor veel Christus Victor-aanhangers is het duidelijk: die prijs moet aan satan betaald worden. Maar is dat wel zo? De Engelse kerkvader Anselmus stelt dat de prijs die betaald werd, juist aan God de Vader betaald werd. Maar daarmee was de discussie niet ten einde. De CV'ers menen dat een aantal teksten bewijzen dat zij het gelijk aan hun kant hebben. Laten we die teksten eens nauwkeuriger bekijken.

​"Nu wordt het oordeel over deze wereld voltrokken, nu zal de vorst van deze wereld buitengeworpen worden."
​(Johannes 12:31, HSV)

Satan
Deze tekst bewijst op zichzelf eigenlijk niets. Er wordt heel veel verondersteld, als men hieruit wil halen dat Jezus de losprijs betaalde aan de satan. Dat staat allereerst nergens letterlijk, maar het kan er ook niet uit gededuceerd worden door schrift met schrift te vergelijken. Ja, de vorst van deze wereld werd buitengeworpen nadat Jezus opstond uit de dood, maar dat betekent nog niet dat dit gebeurde doordat Jezus hém de losprijs betaalde. 

"Hij heeft de overheden en de machten ontwapend, die openlijk te schande gemaakt en daardoor over hen getriomfeerd." (Kolossenzen 2:15, HSV)

Triomf
De volgende tekst komt uit Kolossenzen, maar ook hier wordt niets gezegd over een losprijs die aan de overheden van deze wereld werden betaald. Enkel dat zij ontwapend werden. De losprijs werd betaald aan God, waardoor wij geen schuld meer hadden bij Hem. Vergelijk het met een borgtocht, die een ander betaalt, zodat jij de gevangenis uit kunt. Betalen we die borgtocht aan een schurk, of aan de autoriteit die de macht heeft om jou vrij te laten? Ik hoop dat u het antwoord weet.

"Wie de zonde doet, is uit de duivel; want de duivel zondigt vanaf het begin. Hiertoe is de Zoon van God geopenbaard, dat Hij de werken van de duivel verbreken zou."
​(1 Johannes 3:8, HSV)

Verbreking
Misschien is het u inmiddels wel duidelijk geworden, maar het gaat hier niet over een losprijs die aan satan betaald moest worden om de zonde te verzoenen, maar over de macht van satan die verbroken wordt. De zonde is zijn instrument (lees ook: wapen), en dat instrument werd krachteloos door het offer van Jezus Christus op Golgotha. De schuld was nu immers betaald, of dat nu oude of toekomstige zonden waren, en daarmee had de dood geen macht meer over hen die in Hem geloofden. Satan werd hiermee irrelevant voor de christen. Dit merken we echter niet altijd. Bovenstaande teksten doen het lijken alsof we nooit meer last van de boze hoeven te hebben, maar dat is niet helemaal waar. Er is zoiets als het verschil tussen de facto en de jure. De facto is wat er nu feitelijk gebeurt. De jure heeft betrekking op de juridische positie. Zo kan iemand juridisch gezien een erfgenaam zijn en een groot bedrag erven (de jure), maar dat kan pas nadat de betreffende persoon gestorven is en het bedrag ook daadwerkelijk is uitgekeerd (de facto). Er kan dus een lange tijd zitten tussen het moment dat iets uitgesproken wordt en de daadwerkelijke realisatie. Wat onze verlossing betreft, is dat maar liefst 2000 jaar! En dat is wat veel Bijbelleraars maar niet (willen) begrijpen.  

"Omdat nu die kinderen van vlees en bloed zijn, heeft Hij eveneens daaraan deel gehad om door de dood hem die de macht over de dood had – dat is de duivel – teniet te doen, en allen te verlossen die door angst voor de dood gedurende heel hun leven aan slavernij onderworpen waren." (Hebreeën 2:14-15, HSV)

Verlossing
De sterkste troef van de CV'ers lijkt echter deze tekst uit Hebreeën te zijn. In deze tekst komt namelijk de duivel in relatie tot de verlossing van allen voor. Toch is ook hier oplettendheid weer belangrijk. Er wordt namelijk nog steeds niet gezegd dat die losprijs aan satan betaald werd. Die prijs wordt aan God betaald, en bijgevolg wordt satan zijn macht (over de dood) ontnomen. Hoe ik dat zo zeker weet? Omdat het gewoon in de Bijbel staat. Leest u met me mee.

"Maar het behaagde de HEERE Hem te verbrijzelen, Hij heeft Hem ziek gemaakt. Als Zijn ziel Zich tot een schuldoffer gesteld zal hebben, zal Hij nageslacht zien, Hij zal de dagen verlengen; het welbehagen van de HEERE zal door Zijn hand voorspoedig zijn." (Jesaja 53:10, HSV)

Straf
Wie is Degene die hier de straf als het ware "int"? Is dat de duivel? Of is dat God? Precies. Het is God Die Jezus verbrijzelde, niet satan. Denk nog eens even terug aan het voorbeeld van de borgtocht. Aan wie moet degene die de borg betaalt, betalen? Er is schuld naar de autoriteit, niet naar malafide entiteiten. Die autoriteit moet dus betaald worden. God is onze autoriteit. Wij hebben schuld omdat we Hém tekort hebben gedaan. We hebben geen schuld jegens satan. Ja, hij had macht over ons door de zonde en de dood, net zoals een bende macht kan hebben over iemand in de gevangenis. Is de borgtocht eenmaal betaald, dan is die persoon ook verlost van de invloed van die gevangenisbende. 

Slaaf
Theoloog Mattias Rouw meent echter dat we geen schuld hebben naar God toe. We moeten bovenstaande tekst volgens hem meer zien als een slaaf die vrijgekocht wordt. Die had vaak ook geen schuld aan zijn slavernij, maar wordt wél bevrijd doordat er een prijs betaald wordt. Is dat vergelijk terecht? Ik geloof van niet. Ja, in zekere zin waren wij slaaf. Dat is ook iets wat de Bijbel erkent. Maar waar waren wij slaaf ván? Juist, de zonde. Wat maakt dat ons? Precies. Schuldig. Jegens God.

"Maar God zij dank: u was wel slaaf van de zonde, maar nu bent u van harte gehoorzaam geworden aan het voorbeeld van de leer waaraan u overgegeven bent." (Rom. 6:17, HSV)

Slot
Rouw schreef ook diverse boeken over de zogenaamde woestijnvaders. Dit waren kerkvaders als Anthanasius en Chrysostomus. Zij onderschreven ook de leer van Christus Victor. Maar moet dat enig gewicht in de schaal leggen? Als Luther in de sloot springt, spring ik er toch ook niet achter aan? Luther was bijvoorbeeld een flinke antisemiet, en liet synagogen in de brand steken. Dat lijkt me nu niet iets wat wij christenen vandaag de dag zouden moeten willen nastreven. Ja, de kerkvaders hadden soms goede leringen, maar soms zaten ze er gigantisch naast. En als de Bijbel het niet duidelijk bevestigt, is het toch echt een dwaling. Fijne paasdagen! (: