De Drie-eenheid: Bijbels, of niet?

U zult het misschien bijna niet geloven, maar er zijn christenen die beweren dat er niet zoiets als een Drie-eenheid te vinden is in de Bijbel. Het is inderdaad zo dat de exacte frase "Drie-eenheid" niet in de Bijbel te vinden is, maar dat betekent niet dat we het concept van de eenheid van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest nergens terug kunnen vinden. We zullen daar in dit artikel dieper in duiken. Wanneer u in gesprek raakt met hedendaagse Joden, zullen zij aangeven dat God één is, en daarom niet in Jezus kunnen geloven. Al in de Bijbel zien we de farizeeën regelmatig botsen met Jezus, omdat Hij min of meer verklaarde aan God gelijk te zijn. Dit werd door hen ervaren als Godslastering, maar is dat wel echt zo? Laten we onze zoektocht beginnen in het Oude Testament, en kijken naar een heel belangrijke tekst uit het Bijbelboek Deuteronomium, waarnaar elke Jood u zal verwijzen om u te laten zien dat God één is, en niet drie.

"Luister, Israël! De HEERE, onze God, de HEERE is één!" (Deuteronomium 6:4, HSV)

Echad
De vertaling is heel duidelijk: God wordt hier omschreven als één. Daar is echter nog wel het een en ander over op te merken. Strong's concordantie geeft aan dat het Hebreeuwse echad ook "verenigd" kan betekenen. Merk op dat Hebreeuwse letters een vocalisatie hebben gekregen door het werk van de Masoreten. Zij konden door stipjes en streepjes aangeven hoe het woord uitgesproken moest worden. Die vocalisatie kan de betekenis van het woord sturen, maar was niet aanwezig in de originele tekst. Het is een veronderstelde betekenis, maar gezien de haat van de Masoreten jegens Jezus is het zeker niet ondenkbaar dat zij in de eerste eeuwen na Christus hard hun best hebben gedaan om dit soort insinuaties weg te poetsen uit de Bijbel. Hebreeuws taalexpert Peter Broers geeft in het Woordenboek van het Bijbels Hebreeuws aan dat de werkwoordsvariant van echad waarbij géén stippen of streepjes wordt gebruikt, iets betekent als verzamelen of bijeenkomen (p. 10). Een inflectie daarvan is te zien in Ezechiël 21:16 (in sommige versies Ezechiël 21:21), hoewel dat niet duidelijk zichtbaar is in de Herziene Statenvertaling. Echter, de ASV, DBY, HNV, LEB en de WEB hebben dat wel zo vertaald. Het zou kunnen dat er in de originele tekst dus zoiets stond als "God, de Heere, is verenigd." Het argument dat er geen Drie-eenheid kan bestaan op basis van bovenstaande tekst uit Deuteronomium, is dus niet valide. Al bij de schepping zien we een aantal plekken waarop de Drie-eenheid vrij duidelijk geïmpliceerd wordt.

"In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde nu was woest en leeg, en duisternis lag over de watervloed; en de Geest van God zweefde boven het water." ​(Genesis 1:1-2, HSV)

De titel van God Zélf bevestigt de Drie-eenheid al.

Elohim
In de korte video hierboven kunt u zien hoe Elohim als de titel van God taaltechnisch ​al verwijst naar het feit dat het gaat om een eenheid van drie of meer Personen, die verenigd zijn als God. We zien ook al meteen in het tweede vers dat de Geest van God betrokken is bij de schepping. In de eerste verzen van Johannes 1 en ook in de verzen 15-17 van Kolossenzen 1 zien we de betrokkenheid van Jezus bij de schepping, hoewel dat een Jood niet zal overtuigen, omdat die enkel de Tenach (het Oude Testament) als gezaghebbend zal beschouwen. Toch zien we ook in het latere deel van Genesis 1 dat meerdere Personen betrokken zijn bij de schepping van de mens. In vers 26 wordt gesproken over "Wij", maar in vers 27 weer over "God". Eerst is er een meervoudsvorm van het werkwoord maken, en in het vers erna een enkelvoudsvorm. Die geheimzinnigheid zien we eigenlijk door het hele Oude Testament heen, stelt Oude Nabije Oosten-taalexpert dr. Michael Heiser in zijn boek Unseen Realm. We zien daar natuurlijk heel duidelijk de connecties tussen God en Zijn Heilige Geest, maar soms ook tussen God en Iemand Anders, Wiens Naam nog een beetje verhuld is. 

"En God zei: Laten Wij mensen maken naar Ons beeld, naar Onze gelijkenis; en laten zij heersen over de vissen van de zee, over de vogels in de lucht, over het vee, over heel de aarde en over al de kruipende dieren die over de aarde kruipen! En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen." (Genesis 1:26-27, HSV)

Engel
We zien in het bekende verhaal van Genesis 22, waar Abraham zijn zoon moet offeren, een heel bijzondere nuance, als we goed opletten. In de eerste verzen van het hoofdstuk staat heel duidelijk dat God Abraham opdraagt om zijn zoon aan Hem te offeren op de berg Moria. Vanaf vers 11 zien we daar opeens de Engel van de Heere. Wie is dat? Deze Engel zegt namelijk dat Abraham Hém zijn zoon niet onthouden heeft. De Engel van de Heere identificeert Zichzelf dus met God! Hij is Één en Dezelfde! Maar dit is zeker niet de enige keer.

"Maar de Engel van de HEERE riep tot hem vanuit de hemel en zei: Abraham, Abraham! Hij zei: Zie, hier ben ik. Toen zei Hij: Steek uw hand niet uit naar de jongen en doe hem niets, want nu weet Ik dat u godvrezend bent en uw zoon, uw enige, Mij niet onthouden hebt." (Genesis 22:11-12, HSV)

YHWH
Andere voorbeelden hiervan zien we in bijvoorbeeld Genesis 31, waar de Engel van de Heer aan Jakob vertelt dat Hij de God is die Jakob in Bethel had gezien (Gen. 28:13). De Engel verenigt Zichzelf hier dus weer met YHWH; de unieke Naam van Degene Die wij kennen als God. Later heeft Jakob een worsteling met een "Man" en krijgt daarna zijn nieuwe naam Israël. De profeet Hosea beschrijft deze gebeurtenis later als volgt, in hoofdstuk 12:4-5: "In de moederschoot pakte hij zijn broer bij de hielen; in zijn kracht streed hij met God. Hij streed met de Engel en overwon; wenend vroeg hij Hem om genade. In Bethel vond Hij hem, en daar sprak Hij met ons." Merk op dat Hosea eerst zegt dat Jakob met God streed, en in het vers erna dat hij met de Engel streed. God en de Engel zijn dus Één en Dezelfde. En toch zijn er ook weer verschillen. Dat zien we bijvoorbeeld in het derde hoofdstuk van Exodus. 

" 2. En de Engel van de HEERE verscheen hem in een vuurvlam uit het midden van een doornstruik. Hij keek toe, en zie, de doornstruik brandde in het vuur, maar de doornstruik werd niet verteerd. 3. Mozes zei: Laat ik nu naar dat indrukwekkende verschijnsel gaan kijken, waarom de doornstruik niet verbrandt. 4. Toen de HEERE zag dat hij ging kijken, riep God tot hem uit het midden van de doornstruik en zei: Mozes, Mozes! Hij zei: Zie, hier ben ik!" (​Exodus 3:2-4, HSV)

Malach
Opvallend in deze tekst is dat het de Engel is die hier aan Mozes verschijnt in vers 2. Toch is het God Die hem roept in vers 4. Mozes hóórt dus God, maar zíet de Engel. Daar stelt God Zichzelf dan ook voor het eerst voor met Zijn verbondsnaam "IK BEN". U zult u inmiddels wel afvragen Wie die Engel dan precies is. Jezus identificeert zich in het Nieuwe Testament meermaals met deze Engel. Bijvoorbeeld in Johannes 8:58 "Jezus zei tegen hen: Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Vóór Abraham geboren was, BEN IK." Een onoplettende lezer zou hier zo overheen lezen, maar in werkelijkheid claimde Jezus hier de Persoon te zijn die IK BEN heet. Hij beweerde de ándere Persoon te zijn die Mozes in de brandende braamstruik had gezien. Wie nog twijfelt, hoeft enkel naar de reactie van de farizeeërs te kijken in het volgende vers. Zij pakten stenen op om Hem te stenigen, want op godslastering stond de doodstraf. Zij meenden dat Jezus hier God lasterde, maar wilden niet inzien dat Hij de pure waarheid sprak. "Maar.." hoor ik u denken, "Jezus is toch geen engel? Hij is toch geen geschapen wezen?" Let wel; engel is primair een functieomschrijving, niet per sé een definitie van soortelijkheid. Dit was het geval in zowel het Hebreeuws als het Grieks. In het Hebreeuws zien we in de grondtekst het woord malach, in het Grieks het woord angelos. In beide gevallen verwees het primair naar de functie van boodschapper, en dat kon een mens zijn maar ook een bovennatuurlijk wezen. Jezus trad in het geval van de Engel des Heeren op als een boodschapper van de Heere Zélf, en in die zin was Hij dus een engel. Het zegt niets over of Hij wel of niet geschapen was. We weten immers vanuit Johannes 1 en Kolossenzen 1 dat Jezus er altijd al was en alles geschapen heeft. Het valt dus niet te ontkennen dat Jezus en de Vader één zijn. Maar hoe zit het dan met de Heilige Geest?

"Maar de Trooster, de Heilige Geest, Die de Vader zenden zal in Mijn Naam, Die zal u in alles onderwijzen en u in herinnering brengen alles wat Ik u gezegd heb."
​(Johannes 14:26, HSV)

Geest
In de tekst hierboven zien we duidelijk dat God de Vader de Heilige Geest naar de discipelen (en bij extensie naar ons) toestuurt in Zijn (Jezus') Naam. Alledrie de Personen zijn nauw bij Elkaar betrokken. Dit zagen we al in de schepping, maar ook bij Jezus' doop, als de Geest als een duif neerdaalt op Jezus, terwijl de Vader vanuit de hemel spreekt. Het zenden van de Ander in relatie tot Zijn Naam is iets wat we eerder zagen:

"Zie, Ik zend een Engel voor u uit om over u te waken op de weg en u te brengen naar de plaats die Ik gereedgemaakt heb. Wees op uw hoede voor Zijn aangezicht en luister naar Zijn stem. Verbitter Hem niet, want Hij zal uw overtredingen niet vergeven, omdat Mijn Naam in het binnenste van Hem is." (Exodus 23:20-21, HSV)

Naam
God zendt hier een Engel (Jezus) voor het volk Israël uit, om over hen te waken. Hij merkt hierbij op dat de Naam van God in het binnenste van Hem (de Engel, ofwel Jezus) is. De Vader zendt bovendien de Heilige Geest naar de discipelen (en ons) in Jezus' Naam. Dit kan verwarrend zijn, maar lees bovenstaande teksten nog eens rustig en nauwgezet door. Ziet u dat de Heilige Geest een heel bijzondere positie inneemt ten opzichte van God de Vader en Jezus de Zoon? De Heilige Geest wordt in de teksten uit Johannes 14 en 16 een soort Plaatsvervanger voor Jezus genoemd. Dat is niet zomaar een titel. De Heilige Geest krijgt hiermee een enorm hoge positie. Is Hij de derde Persoon van de Drie-eenheid? Is Hij in essentie God? In Handelingen vinden we daarop het meest duidelijke antwoord:

" 3. En Petrus zei: Ananias, waarom heeft de satan uw hart vervuld, zodat u gelogen hebt tegen de Heilige Geest en een deel achtergehouden hebt van de opbrengst van het stuk grond? 4. Als het onverkocht gebleven was, bleef het dan niet van u, en toen het verkocht was, bleef de opbrengst dan niet tot uw beschikking? Waarom toch hebt u deze daad in uw hart voorgenomen? U hebt niet tegen mensen gelogen, maar tegen God." (Hand. 5:3-4, HSV)

God
Waar Ananias eerst als liegend tegen de Geest wordt beschreven in vers 3, wordt in vers 4 duidelijk dat hij feitelijk loog tegen God. Wanneer we alle feiten tot nu toe op een rijtje zetten, wordt steeds duidelijker dat het eigenlijk niet anders kan dan dat de Heilige Geest de derde Persoon is van de Drie-eenheid. De meervoudsvorm Elohim verwijst taaltechnisch naar drie (of meer - maar in dit geval geloof ik dat niet) Personen, weet u nog? Om die reden hebben we het als controversieel beschouwde vers uit 1 Johannes 5 (het zgn. Comma Johanneüm) niet eens nodig; de Drie-eenheid blijkt al vanuit alle andere delen van de Bijbel die we zojuist besproken hebben. In dit vers, dat u hieronder kunt lezen, staat dat God de Vader, Jezus als het Woord en de Geest één zijn. Vermoedelijk was dit oorspronkelijk een toevoeging of een notitie van een kopiist, die in de kantlijn geschreven stond, maar enkele vertalers meenden dat het toch in de Bijbel hoorde. Er zijn goede argumenten aan weerszijden van de discussie, en ik weet eerlijk gezegd niet wie gelijk heeft. Het maakt me echter ook niet veel uit. Het vers zit mij niet in de weg. Al zou het een toevoeging zijn, bevestigt het wat we ook vanuit de andere bladzijden van de Bijbel kunnen deduceren. Als het wél authentiek is, en per ongeluk (of opzettelijk) weggehaald is in andere vertalingen, dan is dat wel heel jammer, maar hebben we nog steeds genoeg data, zoals u hierboven heeft kunnen ontdekken. Of we het nu een Drie-eenheid willen noemen of niet, het blijft een feit dat zowel God de Vader, Jezus de Zoon als de Heilige Geest Gedrieën als God moeten worden beschouwd, en tegelijk ook weer unieke Personen zijn.

"Want drie zijn er die getuigen in de hemel: de Vader, het Woord en de Heilige Geest; en deze drie zijn één."
​(1 Johannes 5:7, HSV)