Debunked: Hyperdispensationalisme

"Wat zegt u? Hyper-dispensationalisme?" Voor wie hier nog nooit van gehoord heeft, is eerst even een korte uitleg nodig van wat dispensaties in de context van de Bijbel precies zijn. Ze worden ook wel bedelingen genoemd (klemtoon op de tweede e) en geven perioden aan waarin God verschillend omgaat met verschillende groepen mensen. Heel bekend is natuurlijk de periode van de wet en de periode van de genade, maar er worden er meer onderscheiden. In dit artikel gaan we in op de zin en onzin rondom dispensaties.

Heeft "het Woord recht snijden" uit 2 Tim. 2:15 eigenlijk wel betrekking op dispensaties?

"Om in de bedeling van de volheid van de tijden alles weer in Christus bijeen te brengen, zowel wat in de hemel als wat op de aarde is." (Efeze 1:10, HSV)

Bedelingen
God is en blijft eeuwig Dezelfde, maar dat betekent niet dat Hij niet verschillend om kan gaan met verschillende groepen mensen in verschillende perioden. Hij is God en kan doen wat Hij wil. De periode van de wet had een heel duidelijk doel. Het diende om Gods volk een spiegel voor te houden; dat zij nooit en te nimmer de wet kon houden en derhalve rechtvaardigheid kon claimen. Nee, het wees de mens op de noodzaak van een Verlosser. De noodzaak van genade. Hoewel genade en rechtvaardigheid lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan (genade is immers iets krijgen dat je niet verdient - dat is dus níet rechtvaardig), komen deze twee samen in de Persoon Jezus. Doordat Hij in onze plaats stierf, werden al onze zonden op Hem geladen en ontvingen wij Zijn rechtvaardigheid (Rom. 3:23-24, 2 Kor. 5:21). Het is overigens niet zo dat genade geen enkele rol speelt in de periode van de wet. Ook David zou volgens de wet immers de doodstraf verdienen, maar hij ontving genade na de zonde met Batseba (Psalm 51). Genade speelt in élke dispensatie, in elke bedeling een hoofdrol. Toch zijn er in verschillende perioden andere accenten, die voor ons Bijbelstudenten van belang zijn als het gaat om de interpretatie van bepaalde teksten. We kunnen immers niet elke Bijbeltekst zomaar op onszelf betrekken. Vraag uzelf bij het lezen ervan altijd af: wie is hier het publiek? Veel van de Bijbel gaat over Israël, in de periode van de wet. Al die 613 wetten zijn dus niet voor ons heidenen (Kol. 2:16-17). Jezus heeft die wet dan ook al vervuld (Matth. 5:17-18). Wij leven in de bedeling van de genade.

"Indien gij maar gehoord hebt van de bedeling der genade Gods, die mij gegeven is aan u." (Efeze 3:2, SV)

Dispensaties
Er worden traditioneel meestal 7 bedelingen onderscheiden. Soms maken Bijbelcommentators andere overwegingen, en komen ze op verschillende manieren tot dat getal. In enkele gevallen komen ze zelfs tot 8, 9 of maar liefst 10 dispensaties. Duidelijk is in elk geval dat God in al deze periodes op verschillende manieren met mensen werkt. In het overzicht hierboven heb ik getracht heel algemeen aan te geven wat de belangrijkste periodes zijn (klik met de rechtermuisknop om de afbeelding groter te bekijken). De periode van geweten en menselijk bestuur wordt in sommige modellen door Bijbelleraars weleens samengevoegd. Ook wordt weleens gezegd dat Israël na het intermezzo van de gemeente in de bedeling der genade weer opnieuw teruggaat naar de bedeling van de wet, omdat de kerk dan is opgenomen en de primaire focus weer teruggaat naar Israël. Dit soort uitspraken moeten altijd met enige nuance gedaan worden, anders heeft het de neiging om wel héél harde lijnen in de Bijbel te trekken, die niet noodzakelijkerwijs een goede representatie van de waarheid zijn. Die tendens is echter wel heel duidelijk zichtbaar in een subgroep die in rap tempo christelijk internet probeert te veroveren; de hyperdispensationalisten.

"Beijver u om uzelf welbeproefd voor God te stellen, als een arbeider die zich niet hoeft te schamen en die het Woord van de waarheid recht snijdt." (2 Timotheüs 2:15, HSV)

Hyperdispensationalisme
Mannen als Robert Breaker of Gene Kim noemen zichzelf liever niet zo, maar hun theologie heeft vaak wel veel kenmerken van hyperdispensationalisme. Breaker countert dit door te zeggen dat hij geen extra dispensaties maakt in de Bijbel. Dat is echter een verkeerde constatering. De kritiek van vele criticasters is immers dat hij teveel focus legt op de brieven van Paulus. Breaker en andere hyperdispensationalisten zeggen immers létterlijk dat de instructie voor de kerk hoofdzakelijk in Romeinen (of halverwege Handelingen) tot en met Filemon ligt. Ze hebben de mond vol over het "woord recht snijden" en bedoelen daarmee dat we "rechte lijnen in de Bijbel moeten trekken", ofwel een verticale scheidslijn moeten trekken tussen Johannes en Handelingen en Filemon en Hebreeën. De zendbrieven van Jakobus, Johannes, Judas en Petrus zouden volgens vele hyperdispensationalisten enkel voor Israël zijn, niet voor ons. Breaker gaat zelfs zó ver dat hij vertelt dat er twee concurrerende evangeliën zijn in Handelingen: het evangelie van Petrus en het evangelie van Paulus. Zijn prooftext hiervoor is Galaten 2:7-9. Hier staat echter niet dat er twee evangeliën zijn, maar enkel dat hetzelfde evangelie naar twee groepen werd gebracht door twee verschillende mensen: Petrus en Paulus. Ook de tekst hierboven uit 2 Timotheüs wordt verbogen om iets te zeggen dat het niet zegt; nergens in de context wordt over dispensaties of bedelingen gepraat. Wie de Bijbel voor de eerste keer leest, zou er niet uit zichzelf op komen om dit te interpreteren als een vers dat over verschillende bedelingen praat.

" 7. Maar integendeel, zij zagen dat aan mij het Evangelie onder de onbesnedenen toevertrouwd was, zoals aan Petrus dat onder de besnedenen. 8. (Want Hij Die door Petrus werkte met het oog op het apostelschap onder de besnedenen, werkte ook door mij met het oog op de heidenen). 9. En toen Jakobus, Kefas en Johannes, die geacht werden steunpilaren te zijn, de mij gegeven genade erkenden, gaven zij mij en Barnabas de rechterhand van gemeenschap, opdat wíj naar de heidenen en zíj naar de besnedenen zouden gaan." (Galaten 2:7-9, HSV)

Evangelie
​Dat dit evangelie hetzelfde was, blijkt onomstotelijk uit de speciale vergadering die belegd werd door de apostelen in Handelingen 15, waar we heel duidelijk lezen dat Jakobus, de halfbroer van Jezus, het samen met Petrus en Paulus en alle andere apostelen eens wordt over de inhoud van het evangelie. De basis van dit evangelie is dat men het de heidenen niet moeilijk moet maken, maar dat de Joden op dezelfde manier worden gered als de heidenen (merk ook de volgorde op die Paulus aangeeft!) Het tweede deel van de instructie (in de verzen 19 en 20, hieronder te lezen) heeft betrekking op de werken die volgen nádat men gered is. We worden gered tot werken, niet dóór werken. Dit zijn dus werken tot gehoorzaamheid, heiliging en derhalve loon - niet tot zaligheid (1 Kor. 3:10-15). Die concilie (vergadering) in Jeruzalem vond al vóór 50 n. Chr. plaats, en vrijwel álle zendbrieven die Breaker van de hand wil doen als "enkel geldend voor Israël" omdat het een "ander evangelie" bevat, werden daarná geschreven (zie hierboven). Hooguit de brief van Jakobus zou iets eerder geschreven kunnen zijn, maar zelfs daar zijn Bijbelgeleerden het niet over eens. Toch wordt ook dáár over de gemeente gesproken (Jak. 5:14).

" 10. Welnu dan, waarom verzoekt u God door een juk op de hals van de discipelen te leggen dat onze vaderen en ook wij niet hebben kunnen dragen? 11. Maar wij [de apostelen, red.] geloven door de genade van de Heere Jezus Christus op dezelfde wijze zalig te worden als ook zij [de heidenen, red.]. 19. Daarom ben ik van oordeel dat men het hun die zich uit de heidenen tot God bekeren, niet lastig moet maken, 20. maar aan hen moet schrijven dat zij zich dienen te onthouden van de dingen die door de afgoden besmet zijn, van ontucht, van het verstikte en van bloed." (Handelingen 15:10-11, 19-20, HSV)

Genade
Hyperdispensationalisme (ook wel ultradispensationalisme genoemd) negeert vaak het genade-aspect in andere bedelingen. Zoals we al hebben gezien is genade in álle dispensaties aanwezig. Er was genade voor Adam en Eva, die eigenlijk op diezelfde dag hadden moeten sterven (Gen. 2:17), en er was genade voor Lot, die nou niet bepaald een zuiver leven leefde (Gen. 19:16 vertelt dat hij aarzelde - hij was zo verknocht geraakt aan Sodom dat de engelen hem mee moesten trekken). Zelfs als Lot Sodom uit is, is Sodom nog niet uit Lot. Hij heeft gemeenschap met zijn twee dochters (Gen. 19:30-28), maar wordt in 2 Petrus 2:7-8 nog steeds rechtvaardig genoemd. Waarom? Niet door zijn eigen rechtvaardigheid, maar de rechtvaardigheid van Christus waarin hij blijkbaar geloofde (Rom. 3:23-24). Ook David ontvangt genade (Psalm 51) en ook in de bedeling van de Grote Verdrukking zullen mensen weer worden behouden door het bloed van het Lam (Op. 7:14), en niet door hun werken. Breaker werpt tegen dat in Openbaring 12 wordt verteld dat het overblijfsel weer terugkeert naar de geboden van God (vers 17), maar vergeet dat in vers 11 expliciet wordt verteld dat zij overwinnen dankzij het bloed van het Lam. Degenen waarover in vers 17 wordt gesproken houden zich inderdaad aan Gods geboden, maar niet om gered te worden. Het is een logisch gevolg van hun redding. Want, nogmaals; we worden gered tot werken, niet dóór werken. Wat Breaker doet, is een oversimplificatie van de feiten voorstellen.

" 11. En zij hebben hem overwonnen door het bloed van het Lam en door het woord van hun getuigenis, en zij hebben hun leven niet liefgehad tot in de dood. 17. En de draak werd boos op de vrouw, en ging heen om oorlog te voeren tegen de overigen van haar nageslacht, die de geboden van God in acht nemen en het getuigenis van Jezus Christus hebben." (Openbaring 12:11, 17, HSV)

Verbondenleer
Begrijp me goed, het rekening houden met dispensaties is zéker zinvol. Alleen niet op de extreme manier zoals hyperdispensationalisten dit ons voorstellen. Het is een hermeneutisch hulpmiddel dat ons helpt de Bijbel beter te begrijpen: Tegen wie God spreekt in Zijn woord? Maar laten we voorzichtig zijn met harde lijnen te trekken in de Schriften. Een ander alternatief is de verbondenleer (zie hierboven), maar ook daar is veel mis mee. Hoewel we in de Bijbel inderdaad op verschillende plekken verbonden aantreffen, zijn niet al die verbonden voor de kerk. Sterker nog; de meesten ervan gelden specifiek voor het fysieke volk Israël. In de verbondenleer wordt daar helaas veel te weinig rekening mee gehouden. Veel kerken menen om die reden dat de kerk Israël vervangen heeft, hoewel niet exclusief. Er zijn uitzonderingen. De verbondenleer is daarom mijns inziens geen goed hulpmiddel; het zou mensen immers de indruk kunnen geven dat al die verbonden voor de kerk gelden. Neem nu het Nieuwe Verbond. In Jeremia 31:31 wordt expliciet gezegd dat deze voor zowel Israël als Juda geldt. Indien de kerk hier "geestelijk Israël" leest; wie is dan "geestelijk Juda"? Natuurlijk gaat dit niet over de kerk. Dit Nieuwe Verbond heeft betrekking op het létterlijke Israël en het létterlijke Juda. Ook hierin moet weer een nuance aangebracht worden. Immers, de kerk is medeburger geworden dankzij Jezus (Efeze 2:11-22). We hebben Israël dus niet vervangen, maar vormen samen met hen dat nieuwe levende huis, gebouwd op de Hoeksteen Jezus Christus. God bless! :)

" 11. Bedenk daarom dat u die voorheen heidenen was in het vlees en die onbesnedenen genoemd werd door hen die genoemd worden besnijdenis in het vlees, die met de hand gebeurt, 12. dat u in die tijd zonder Christus was, vervreemd van het burgerschap van Israël en vreemdelingen wat betreft de verbonden van de belofte. U had geen hoop en was zonder God in de wereld. 13. Maar nu, in Christus Jezus, bent u, die voorheen veraf was, door het bloed van Christus dichtbij gekomen. 14. Want Hij is onze vrede, Die beiden één gemaakt heeft. En door de tussenmuur, die scheiding maakte, af te breken, 15. heeft Hij de vijandschap in Zijn vlees tenietgedaan, namelijk de wet van de geboden, die uit bepalingen bestond, opdat Hij die twee in Zichzelf tot één nieuwe mens zou scheppen en zo vrede zou maken, 16. en opdat Hij die beiden in één lichaam met God zou verzoenen door het kruis, waaraan Hij de vijandschap gedood heeft. 17. En bij Zijn komst heeft Hij door het Evangelie vrede verkondigd aan u die veraf was, en aan hen die dichtbij waren. 18. Want door Hem hebben wij beiden door één Geest de toegang tot de Vader. 19. Zo bent u dan niet meer vreemdelingen en bijwoners, maar medeburgers van de heiligen en huisgenoten van God, 20. gebouwd op het fundament van de apostelen en profeten, waarvan Jezus Christus Zelf de hoeksteen is, 21. en op Wie het hele gebouw, goed samengevoegd, verrijst tot een heilige tempel in de Heere; 22. op Wie ook u mede gebouwd wordt tot een woning van God, in de Geest." (Efeze 2:11-22, HSV)