Is de Satan in Job 1 & 2 dezelfde als in Genesis 3?

De zeer gerespecteerde dr. Michael Heiser vertelt in deze seminar dat de Satan die in Job genoemd wordt, niet dezelfde persoon is als de slang uit Genesis 3. Hoe zit dat? En belangrijker nog; heeft hij gelijk? In dit artikel zullen we verschillende van zijn argumenten in overweging nemen en ze naast de Bijbel leggen. Laten we allereerst eens kijken naar één van de bewuste Bijbelteksten, waarop zijn pleidooi berust.

"Het gebeurde op een dag, toen de zonen van God kwamen om hun opwachting te maken bij de HEERE, dat ook de satan in hun midden kwam." (Job 1:6, HSV)

Tegenstander
Heiser geeft aan dat de naam Satan niet voorkomt in Genesis 3, maar wél in Job en Zacharia. Er is echter iets vreemds aan de hand met de naam Satan hier, stelt hij. Het is daar geen eigennaam, maar een gewoon zelfstandig naamwoord, dat een bepaald lidwoord nodig heeft. Dé Satan, staat er. In het Hebreeuws wordt dat aangeduid met één simpele letter, de Heh, die hier uitgesproken wordt als Ha, en aan het naamwoord Satan vast geschreven wordt. HaSatan, staat er dus, terwijl er in 1 Kronieken 21:1 simpelweg Satan staat in de grondtekst, zónder het bepaalde lidwoord de. In het Hebreeuws wordt een onbepaald lidwoord meestal aangeduid door het naamwoord op te schrijven zonder de toevoeging Ha. In de vertaling is dit verschil niet altijd te zien, omdat niet alle vertalers deze nuance oppikken, maar Heiser meent dat er een specifieke reden voor is. Satan is namelijk niet exclusief bedoeld om de originele rebel uit Genesis 3 aan te duiden, maar het betekent primair "tegenstander", en kan voor iedereen gelden die zich als een tegenstander opwerpt. Dit zien we bijvoorbeeld in 1 Sam. 29:4, 2 Sam. 19:22, 1 Kon. 5:4, 11:14, 23 en vers 25. Het is zelfs zo dat de Engel van de Heer in Numeri 22:22 een tegenstander (in de grondtekst: satan) wordt genoemd. Op dit punt heeft hij dus zeker gelijk. De vraag is echter; geldt deze meer algemene functie van een tegenstander ook in Job?

Aanklager
Heiser voegt hier nog aan toe dat het ook een functieomschrijving kon zijn voor bepaalde engelen in de zogenaamde "goddelijke raad". Zij zouden in dat geval fungeren als een soort aanklager in de troonkamer van God. Dit is naar zijn idee niet de originele rebel uit Genesis 3. Hierin gaat hij naar mijn mening echter te ver. Het idee van een goddelijke raad wordt ondersteund in o.a. Psalm 82, maar Heiser lijkt het opeens overal te lezen in de Bijbel, en ik denk dat hij daar voorzichtig mee moet zijn.

"Daarna liet Hij mij de hogepriester Jozua zien, die voor het aangezicht van de Engel van de HEERE stond, terwijl de satan aan zijn rechterhand stond om hem aan te klagen." (Zacharia 3:1, HSV)

Nieuwe Testament
​Wanneer we in Job lezen, zien we immer dat er gesproken wordt over dé Satan, wat Heiser een zwak punt vindt. Ook in Zacharia 3 is dat het geval, zoals u hierboven ook in de vertaalde tekst kunt zien. In de vertaling van het Nieuwe Testament zien we immers dat er nooit gesproken wordt over dé Satan, maar altijd over Satan als een zuivere eigennaam. In schrijf bewust "in de vertaling", want in de grondtekst is hier in bijna alle gevallen wel degelijk een bepaald lidwoord te zien, wat door vertalers niet is opgepikt. Het is dus juist een sterk punt in Job dat er ook hier over dé Satan gesproken wordt. Het geeft a. aan dat hier over een specifieke tegenstander gesproken wordt, en onderscheidt deze juist van de meer algemene tegenstanders. En b. is het een duidelijke connector met de entiteit uit het Nieuwe Testament, die bijna altijd ook als dé Satan wordt omschreven. Heiser vindt dit raar: "Ik noem mezelf toch ook niet dé Mike?" Dat kan misschien raar lijken, maar toch zien we heel vaak in het Nieuwe Testament dat er over deze specifieke rebel uit Genesis 3 wordt gesproken als dé Satan. Het kan bijna niet duidelijker, als we de volgende tekst uit Openbaring raadplegen.

"En de grote draak werd neergeworpen, namelijk de oude slang, die duivel en [Grieks: de] satan genoemd wordt, die de hele wereld misleidt. Hij werd neergeworpen op de aarde en zijn engelen werden met hem neergeworpen." (Openbaring 12:9, HSV)

Slot
In het Grieks staat hier ook weer het bepaalde lidwoord de, wat de vertalers van de Herziene Statenvertaling niet hebben opgepikt, maar de CJB, HNV, JUB, OJB, WNT en YLT wél. ​Hiermee wordt de Satan duidelijk gelinkt aan zowel de persoon van de duivel als de draak én zelfs de oude slang, waarbij ongetwijfeld de slang uit het oude boek Genesis bedoeld wordt. De Satan in Job is dus vrijwel zeker dezelfde persoon als de originele rebel uit Genesis 3. Ik heb dit artikel geschreven om u hiermee verschillende dingen te laten zien. Allereerst is het een waarschuwing dat hoe geleerd we ook zijn, we altijd het risico lopen om overal op ons stokpaardje te gaan zitten en dingen in de tekst willen lezen die er niet staan. Ik heb dr. Heiser heel hoog staan, maar in dit geval ben ik het gewoon met hem oneens. We moeten ons laten leiden door de Heilige Geest, niet door onze stokpaardjes. Ten tweede is het argument van een meer algemene benadering van de term satan voor sommigen een reden om het bestaan van Satan dan maar helemaal te ontkennen, zoals de Nederlandse preterist Anne Salomons. De invloed van preterisme groeit in bepaalde kerkgemeenschappen, en dat is zeer zorgelijk. Ook namen als Jeroen Koornstra en David Sörensen zitten in diezelfde invloedssfeer, en hebben een groot bereik. Maak uzelf geen illusies; Satan bestaat wel degelijk. We moeten hem niet teveel eer geven, maar hem ook zeker niet onderschatten. Wapen uzelf daarom tegen hem met de geestelijke wapenrusting uit Efeze 6. God bless!

" 10. Verder, mijn broeders, word gesterkt in de Heere en in de sterkte van Zijn macht. 11. Bekleed u met de hele wapenrusting van God, opdat u stand kunt houden tegen de listige verleidingen van de duivel. 12. Want wij hebben de strijd niet tegen vlees en bloed, maar tegen de overheden, tegen de machten, tegen de wereldbeheersers van de duisternis van dit tijdperk, tegen de geestelijke machten van het kwaad in de hemelse gewesten. 13. Neem daarom de hele wapenrusting van God aan, opdat u weerstand kunt bieden op de dag van het kwaad, en na alles gedaan te hebben, stand kunt houden. 14. Houd dan stand, uw middel omgord met de waarheid, en bekleed met het borstharnas van de gerechtigheid, 15. en de voeten geschoeid met bereidheid van het Evangelie van de vrede. 16. Neem bovenal het schild van het geloof op, waarmee u alle vurige pijlen van de boze zult kunnen uitblussen. 17. En neem de helm van de zaligheid en het zwaard van de Geest, dat is Gods Woord, 18. terwijl u bij elke gelegenheid met alle gebed en smeking bidt in de Geest en daarin waakzaam bent met alle volharding en smeking voor alle heiligen." (​Efeze 6:10-18, HSV)